اُس و اساس نقد غیر مذهبی این است: انسان مذهب میسازد، نه مذهب انسان را؛ و اینکه: مذهب خود – آگاهی – و خود – دریابی انسانی است که، یا هنوز خود را در نیافته است، و یا به نقد، دوباره از دست داده است. اما انسان، موجودی انتزاعی نیست که در بیرون جهان (در انتظاری واهی) خیمه زده باشد. انسان (یعنی) جهان انسان، دولت، جامعه.
